Het hof van beroep te Luik heeft in een arrest van 25 november 2022 enkele inzichten gegeven met betrekking tot de vereiste van gelijke kansen bij het sluiten van een beding van aanwas. Het betreft een subjectieve invulling: hoe schat elke partij in concreto haar levensverwachting in op het ogenblik van het afsluiten van het contract? Als er geen gelijke kansen zijn, kan er sprake zijn van een schenking.
Situering
Een beding van aanwas is een contract waarbij twee partijen die samen eigenaar zijn van een goed tijdens hun leven overeenkomen dat het onverdeeld aandeel in dat goed van de eerststervende zal toebehoren aan de langstlevende van hen. Het contract kan betrekking hebben op zowel roerende als onroerende goederen.
Ook echtgenoten kunnen dergelijk beding afsluiten voor eigen of onverdeelde goederen. Als de echtgenoten een onverdeeld onroerend goed aankopen met een beding van aanwas, koopt elke echtgenoot zijn aandeel in de onverdeeldheid aan en zal hij krachtens het contract het aandeel van de eerststervende verwerven bij diens overlijden. Op de overgang van de onverdeelde helft van de eerststervende in het onroerend goed, zal dan het verkooprecht van toepassing zijn. Bij een aanwascontract dat betrekking heeft op roerende goederen is geen belasting verschuldigd bij het overlijden van de eerststervende.
Gelijke kansen
Essentieel hiervoor is dat het contract een kanscontract is, wat vereist dat de echtgenoten gelijke kansen hebben om het aandeel van de andere te verwerven. Dit veronderstelt dat zij een gelijkwaardige inleg doen en een gelijkaardige levensverwachting hebben. Is dit niet het geval, dan kan het contract gekwalificeerd worden als een schenking en zal er erfbelasting verschuldigd zijn bij het overlijden van de eerststervende.
Bij de beoordeling van de gelijkaardige levensverwachting speelt niet enkel de leeftijd van beide echtgenoten een rol, maar ook hun gezondheidstoestand. Deze beoordeling gebeurt op het ogenblik van het afsluiten van het contract en niet bij de afwikkeling ervan.
Het arrest van het hof van beroep te Luik
Het hof van beroep te Luik diende zich uit te spreken in een zaak waar een echtpaar in 1993 een beding van aanwas had afgesloten naar aanleiding van de aankoop van een onroerend goed in onverdeeldheid. Mevrouw stierf in 2017 en meneer stierf in 2018.
Bij het overlijden van mevrouw stelde één van haar kinderen uit een vorige relatie dat het beding van aanwas diende beschouwd te worden als schenking, aangezien het werd afgesloten met begiftigingsinzicht. Belangrijk is te weten dat mevrouw daarnaast ook een levensverzekeringsovereenkomst had afgesloten ten voordele van haar man en een kleindochter en dat zij een testament had opgesteld waarbij het erfdeel van haar kinderen werd beperkt tot hun reservataire aanspraken (d.i. het gedeelte van de boedel dat zij krachtens de wet moeten toebedeeld krijgen). Door de herkwalificatie van het aanwascontract als een schenking, zou het onroerend goed dat voorwerp is van het beding van aanwas alsnog in aanmerking worden genomen voor het bepalen van het reservatair erfdeel van de kinderen.
Inschatten van gelijken kansen door de partijen
De kinderen van mevrouw argumenteerden dat hun moeder wist dat zij borstkanker had op het ogenblik van het afsluiten van het beding van aanwas, waardoor haar levensverwachting en dus ook haar overlevingskans lager was dan die van haar echtgenoot. Het feit dat mevrouw uiteindelijk pas 25 jaar later stierf door een val, doet hieraan, volgens de kinderen, geen afbreuk. Zij verwijzen hiervoor naar medische rapporten uit haar patiëntendossier, waarin de artsen stellen dat mevrouw enkel de overtuiging kon hebben dat zij een lagere levensverwachting had.
Het hof van beroep volgt deze argumentatie van de erfgenamen van mevrouw. Het inschatten van de gelijke levenskans dient volgens het hof subjectief te worden benaderd, eerder dan op een objectieve, mathematische basis. Het hof stelt vast dat er geen enkel bewijs voorligt van de ziektes van mijnheer waarvan diens erfgenamen tijdens de procedure melding maakten om de gelijkheid van kansen aan te tonen.
Het is dus aan te bevelen dat partijen bij de redactie van het beding van aanwas bevestigen dat zij hun overlevingskansen gelijk inschatten. Het kan ook nuttig zijn om een doktersattest bij te voegen. Indien een echtgenoot ziek is, kan hieruit blijken of de ziekte behandelbaar is en of dit een impact heeft op de levensverwachting.
Herkwalificatie als schenking
Ongelijke overlevingskansen leiden niet automatisch tot een kwalificatie als schenking.
Het kan echter wel nuttig zijn om bij het opstellen van het beding van aanwas de redenen te vermelden waarom het wordt afgesloten. Vaak wordt vermeld dat het contract wordt afgesloten animus speculandi, met name omdat de echtgenoten het risico willen nemen en erop rekenen het aandeel van de andere echtgenoot te verwerven. Wanneer uit een ruimere successieplanning (testamenten, levensverzekeringsovereenkomsten, etc. ) blijkt dat kinderen onterfd worden en de langstlevende echtgenoot bevoordeeld wordt, is de kans op herkwalificatie als schenking groter.
Eén arrest maakt natuurlijk de lente nog niet, zeker als het van Luik komt.