Krachtens een aloude wetsbepaling is het steeds mogelijk om een schenking tussen echtgenoten te herroepen. Dergelijke herroeping is zelfs mogelijk na het overlijden van de begiftigde echtgenoot, waardoor het belastbaar actief van de nalatenschap vermindert. De doorwerking van de herroeping op het vlak van erfbelasting werd door de administratie aanvaard. Nadat de Vlaamse Belastingdienst plots het geweer van schouder had veranderd en hierin werd gevolgd door de rechter in eerste aanleg, heeft het hof van beroep te Gent de oude principes in een recent arrest bevestigd (Gent 30 mei 2023).
Herroeping van schenkingen
In principe zijn schenkingen definitief. Vanuit de gedachte ‘gegeven is gegeven’ kan een schenker niet zonder gegronde en wettelijk voorziene reden terugkomen op een schenking. De enige uitzondering daarop zijn schenkingen tussen echtgenoten die niet plaatsvinden bij huwelijksovereenkomst. Wanneer men een schenking doet aan zijn echtgenoot, hetzij rechtstreeks (bij notariële akte), hetzij onrechtstreeks (bv. een bankgift), dan is die schenking ad nutum herroepbaar. Dat betekent dat de schenker zonder enige motivering en op elk ogenblik de schenking ongedaan kan maken door ze te herroepen. Het is algemeen aanvaard dat dergelijke herroeping zelfs nog kan plaatsvinden na het overlijden van de begiftigde echtgenoot.
De fiscale administratie heeft in het verleden steeds de fiscale doorwerking van de herroeping van een schenking aanvaard. De geschonken goederen behoren dan niet langer tot de nalatenschap van de destijds begiftigde echtgenoot en er kan dus ook geen sprake zijn van het heffen van erfbelasting op die goederen.
Vonnis rechtbank Gent d.d. 10 februari 2022
In de zaak die geleid heeft tot het vonnis van de rechtbank van eerste aanleg Oost-Vlaanderen, afdeling Gent d.d. 10 februari 2022, had een man in 1997 een handgift van 20.000.000 Belgische frank en in 2008 een bankgift van 1.500.000 euro gedaan aan zijn echtgenote. De vrouw overleed in 2019, waarna de man de schenkingen heeft herroepen. De Vlaamse Belastingdienst heeft tóch erfbelasting geheven op de goederen die het voorwerp hebben uitgemaakt van de herroepen schenkingen. De Vlaamse Belastingdienst was van oordeel dat de herroeping van een schenking fiscaal misbruik uitmaakte, waarbij gesteld werd: “Het komt aan de belastingplichtige toe te bewijzen dat de keuze voor zijn rechtshandeling door andere motieven verantwoord is dan het ontwijken van de belasting”.
Tijdens de procedure voor de rechtbank riep de Vlaamse Belastingdienst niet langer de toepassing van fiscaal misbruik (artikel 3.17.0.0.2 VCF) in, maar stelde dat de herroeping niet aan de realiteit beantwoordde. Merkwaardig genoeg gaf de rechtbank de Vlaamse Belastingdienst in casu gelijk. De rechtbank stelde dat ‘de zienswijze van eisers, dat een herroeping ook nog kan gebeuren na het overlijden van de begiftigde, niet geloofwaardig is’. Volgens de rechtbank zou niet afdoende bewezen zijn dat de herroeping op het ogenblik van de indiening van de aangifte een feit was. De bestreden aanslagen werden derhalve bevestigd.
Arrest hof van beroep Gent d.d. 30 mei 2023
De belastingplichtigen tekenden hoger beroep aan. Het Gentse hof van beroep heeft de rechtbank van eerste aanleg teruggefloten. Het hof stelde dat de fiscale administratie zich bij de beoordeling en de vaststelling van het belastbaar actief van een nalatenschap dient te houden aan de burgerrechtelijke regels. Nu de Vlaamse Belastingdienst zich niet meer beriep op fiscaal misbruik en aanvoerde dat de herroeping van de schenkingen niet reëel zou zijn, kon het hof niet anders dan vaststellen dat deze redenering niet strookte met de werkelijkheid.
Het hof stelde immers vast dat de herroeping uitdrukkelijk werd vermeld in de aangifte van nalatenschap en nadien nog in een afzonderlijk schriftelijk document werd bevestigd. Bovendien werd de herroeping ook bancair effectief uitgevoerd, zodat niets erop wijst dat de herroeping geveinsd zou zijn en niet zou overeenkomen met de werkelijke wil van de schenker-echtgenoot. Het hof besloot dat de herroeping van een schenking tussen echtgenoten burgerrechtelijk terugwerkt tot op het ogenblik van de schenking en dat dit ook fiscaal doorwerkt ten opzichte van de belastingadministratie, zodat het vonnis van 10 februari 2022 teniet werd gedaan.
Besluit
In zijn streven om zoveel mogelijk erfbelasting te kunnen heffen, probeert de Vlaamse Belastingdienst met allerhande juridisch incorrecte argumenten de fiscale doorwerking van burgerrechtelijke basisprincipes te verhinderen. De herroeping van een schenking tussen echtgenoten is een wettelijk voorziene manier om ervoor te zorgen dat een schenking, voor of na het overlijden van de begiftigde echtgenoot, met terugwerkende kracht ongedaan wordt gemaakt.
Nu het hof van beroep de eerste rechter en de Vlaamse Belastingdienst heeft teruggefloten, staan de spreekwoordelijke puntjes weer op de i.